Prawo cytatu – co to takiego?
Prawo cytatu to wyjątek od ogólnej zasady ochrony praw autorskich, który pozwala na wykorzystanie fragmentów cudzych utworów bez zgody ich autorów, ale tylko pod pewnymi warunkami. Przepisy dotyczące prawa cytatu znajdują się w polskiej Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (art. 29). Zgodnie z tym artykułem, dopuszczalne jest przytaczanie fragmentów cudzych dzieł, ale pod warunkiem:
- uzasadnienia takim użyciem celu naukowego, krytycznego, dydaktycznego lub twórczego,
- podania źródła oraz autora cytowanego utworu,
- zachowania proporcji – cytowany fragment nie może stanowić większości nowego utworu.
Kiedy można legalnie wykorzystać zdjęcie lub tekst z Internetu?
Wykorzystanie zapożyczonych materiałów jest możliwe w sytuacjach, gdy spełnione są przesłanki prawa cytatu. Oto kilka przykładów prawidłowego zastosowania prawa cytatu:
1. Cytat w artykule naukowym lub publicystycznym
Jeśli dziennikarz pisze artykuł na temat literatury i chce przywołać fragment dzieła konkretnego pisarza w celu analizy, może to zrobić, pod warunkiem podania źródła i autora. Przykład:
„Jak zauważył Mickiewicz w swoim dziele 'Pan Tadeusz’: 'Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie’.”
2. Cytowanie zdjęć w materiałach edukacyjnych
Wykładowca lub nauczyciel może wykorzystać fragment obrazu lub fotografię w prezentacji edukacyjnej pod warunkiem, że wskazane zostanie źródło i kontekst jest dydaktyczny.
3. Krytyka i analiza
Bloger filmowy może użyć kadru z filmu w swojej recenzji, jeśli służy to analizie dzieła, a nie jedynie ilustracji tekstu.
Błędne zastosowanie prawa cytatu – kiedy łamiesz prawo?
Nie każda forma wykorzystania cudzych materiałów jest zgodna z prawem. Poniżej kilka przykładów błędnego zastosowania prawa cytatu:
1. Skopiowanie całego utworu lub znacznej jego części
Jeśli bloger kulinarny skopiuje cały przepis i opis przygotowania potrawy z książki kucharskiej bez zgody autora, nie będzie to cytat, a naruszenie praw autorskich.
2. Użycie cudzych zdjęć bez zgody
Osoba prowadząca stronę internetową nie może po prostu skopiować zdjęcia znalezionego w Google i umieścić go w swoim artykule. Zdjęcie może być objęte pełną ochroną praw autorskich.
3. Wykorzystanie cytatu w celach komercyjnych
Jeśli firma reklamowa umieści w swojej kampanii reklamowej fragment znanej książki bez zgody autora, naruszy prawa majątkowe twórcy.
Jak bezpiecznie korzystać z cudzych materiałów w Internecie?
Aby uniknąć naruszenia praw autorskich, warto stosować się do kilku zasad:
- Korzystaj z licencji Creative Commons – Wiele zdjęć i tekstów jest udostępnionych na zasadach licencji Creative Commons, która określa, w jaki sposób można je wykorzystywać.
- Twórz własne materiały – Najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest samodzielne tworzenie zdjęć i tekstów.
- Pytaj o zgodę – Jeśli chcesz wykorzystać czyjeś zdjęcie lub tekst, najlepiej skontaktować się z autorem i uzyskać jego zgodę.
- Korzystaj z domeny publicznej – Materiały, których prawa autorskie wygasły, można wykorzystywać bez ograniczeń.